Η εξόντωση των Ελλήνων της Πόλης

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΑΝΑ: ΣΑΡΑΝΤΑ ΠΕΝΤΕ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΚΑΝ ΚΑΙ ΛΕΗΛΑΤΗΘΗΚΑΝ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ

Τα «Σεπτεμβριανά» ήταν τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν την 6η και 7η Σεπτεμβρίου 1955, όπου Τούρκοι παρακρατικοί, οργανωμένοι από το βαθύ κράτος και την τουρκική κυβέρνηση, προκάλεσαν βίαια επεισόδια κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και εκκλησίες.

Την αφορμή για την εκκίνηση του πογκρόμ έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στη συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη από την τουρκική κυβέρνηση.

Το ιστορικό πλαίσιο καθοριζόταν εκείνη την εποχή από την κυπριακή κρίση, τον αντιαποικιοκρατικό αγώνα των Ελλήνων της Κύπρου ενάντια στη Βρετανική Αυτοκρατορία. Κατά τον Σαμπρί Γιρμπιμπέσογλου, Τούρκο στρατηγό, σε συνέντευξη που έδωσε στο περιοδικό «Tempo», «υπήρξε μια μεγαλειώδης (muhtesem) επιχείρηση ανορθόδοξου πολέμου που είχε απόλυτη επιτυχία».

Κύριος οργανωτής ήταν η Υπηρεσία Ειδικού Πολέμου που είχε συγκροτηθεί από αξιωματικούς που είχαν εκπαιδευτεί στις ΗΠΑ για μεθόδους ανορθόδοξου πολέμου το 1953. Μερικοί από τους εκπαιδευτές στα σχολεία αυτά, που φοίτησαν αξιωματικοί από τις χώρες τού μόλις τότε ιδρυθέντος ΝΑΤΟ, ήταν πρώην στελέχη των SS και της Ναζιστικής Αντικατασκοπίας.

Το κόστος για την ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης ήταν μεγάλο. Μέσα σε λίγες ώρες, σαράντα πέντε ελληνικές κοινότητες καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν. Παρ' όλα αυτά, η μείωση του ελληνικού πληθυσμού ως συνέπεια των γεγονότων του 1955 υπήρξε περιορισμένη (10%), και αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους: στο ότι το γεγονός είχε το χαρακτήρα αιφνιδιασμού και τα αποτελέσματα φάνηκαν αργότερα, στο ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο κατέβαλε προσπάθειες στην κατεύθυνση συγκράτησης της μετανάστευσης και επίσης στο ότι διατηρούνταν ακόμα ο κοινωνικός ιστός του Ελληνισμού της Πόλης.

Η εκδίωξη του μεγάλου τμήματος του ελληνικού πληθυσμού συνέβη το 1964, κατόπιν εφαρμογής ενός πολύ καλά σχεδιασμένου προγράμματος από την Ειδική Επιτροπή Μειονοτήτων που ιδρύθηκε από τον πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού το 1962.

Η στάση των άλλων χωρών της Δύσης; Στάση σιωπής και ιδιαίτερα της Μ. Βρετανίας, της οποίας η ανάμειξη στην οργάνωση των Σεπτεμβριανών είναι πρόδηλη (π.χ. αναφορά σε έκθεση του 1954 περί της διατάραξης των ελληνοτουρκικών σχέσεων αν έσκαγε μια μικρή βόμβα στο σπίτι του Μ. Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη, όπως και έγινε ύστερα από ένα χρόνο από πράκτορες των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών).

Σύμφωνα με τον καθηγητή του ΕΜΠ Νίκο Ουζούνογλου, πρόεδρο της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών, «Η νύκτα τρόμου κατά της Ελληνικής Κοινότητας της Πόλης συνέβη όταν ο πρωθυπουργός στρ. Α. Παπάγος ήταν βαριά ασθενής και η κυβέρνηση διοικούνταν από τον Παν. Κανελλόπουλο και τον Στ. Στεφανόπουλο (υπ. Εξωτερικών που συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο), ενώ ο βασιλιάς Παύλος βρισκόταν σε επίσκεψη στο Βελιγράδι.

Η αντίδραση υπήρξε εξαιρετικά χλιαρή και στην αρχή η ελληνική κυβέρνηση δεν αντιλήφθηκε το μέγεθος της οργανωμένης επίθεσης κατά της ελληνικής κοινότητας που είχε σκοπό τον αφανισμό της. Στη συνέχεια, έπειτα από ένα μήνα, την περίοδο που αναλαμβάνει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πρωθυπουργός, η επίσημη στάση της Ελλάδος καθορίζεται από τις ΝΑΤΟϊκές της δεσμεύσεις, μην προβάλλοντας το γεγονός σε διεθνές επίπεδο και ουσιαστικά στη γραμμή του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ John Foster Dulles, που με την επιστολή του της 20/9/1955 ζητούσε από τις δύο χώρες να ξεχάσουν το γεγονός στο βωμό της ενότητας κατά του σοβιετικού κινδύνου».

Κατά τον Βλάση Αγτζίδη, διδάκτωρα Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικό, «πολλές λεπτομέρειες για τα Σεπτεμβριανά ήλθαν στο φως το 1961, κατά τη διάρκεια της δίκης για εσχάτη προδοσία του πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές, ο οποίος ανατράπηκε από τους στρατιωτικούς και κατέληξε εν τέλει στην αγχόνη».

«Ο Μεντερές δήλωσε δημοσίως ότι τόσο η έκρηξη στο προξενείο της Θεσσαλονίκης όσο και το πογκρόμ ήταν προσχεδιασμένα από τον ίδιον και τα στελέχη του Κεμαλικού Κόμματος που είχε την εξουσία. Μια άλλη συνέπεια των Σεπτεμβριανών ήταν ότι, με αφορμή τα γεγονότα, ο τουρκικός στρατός επέβαλε την παρουσία του στα πολιτικά δρώμενα της Τουρκίας. Πολύτιμα στοιχεία για τη σκοτεινή εκείνη σελίδα προσκομίζει το βιβλίο του διαπρεπούς Ελληνοαμερικανού βυζαντινολόγου Σπύρου Βρυώνη με τίτλο «Ο Μηχανισμός της Καταστροφής: Το Τουρκικό Πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο Αφανισμός της Ελληνικής Κοινότητας της Κωνσταντινούπολης».

«Η Δίκη που έγινε στη νήσο Πλάτη», σημειώνει ο κ. Ουζούνογλου, «έπειτα από την ανατροπή της κυβέρνησης του Αντνάν Μεντερές το 1960, υπήρξε μια δίκη συγκάλυψης, όπου όλος ο ρόλος των μυστικών υπηρεσιών συγκαλύφθηκε και όλη η υπαιτιότητα έγινε προσπάθεια να πέσει στον Α. Μεντερές, χωρίς βέβαια και αυτός να μην είχε κάποια πληροφορία για τη σχεδίαση των Σεπτεμβριανών, αλλά σίγουρα δεν ήταν αυτός ο κύριος οργανωτής των γεγονότων».